در میان مؤسسات و سازمانهای وابسته به آموزش عالی کشور دانشگاه تهران از هر حیث و از هر نظر از جایگاهی رفیع بهره‌مند است. در واقع اگر متغیرهایی چون سابقه و قدمت، تدریس استادان به نام و بلند مرتبه، تحصیل دانشجویان ممتاز، کثرت دانشجویان، استادان و کارکنان، ارزش مدارک تحصیلی در کشور و خارج از آن، پیوند و تعامل با دستگاه‌های اجرایی و مؤسسات و شرکتهای صنعتی، اداری، اجرایی و...، داشتن کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها غنی و مجهز، تعدد رشته‌ها و دانشکده‌ها و مؤسسات پیوسته و وابسته، واقع شدن در پایتخت و در مرکز شهر و... را از معیارهای تعیین اعتبار و اهمیت یک دانشگاه برشماریم، بی‌گمان دانشگاه تهران را باید معتبرترین و مهم‌ترین دانشگاههای کشور دانست.
بی‌جهت نیست که از این دانشگاه با تعبیر دانشگاه مادر و نماد آموزش عالی یاد شده است.
اندیشه ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران و به تعبیر دیگر دانشگاه، نخستین بار با تأسیس دارالفنون در 1230 ه.ش. به همت میرزا تقی‌خان امیر کبیر عملی گردید.
دارالفنون گر چه توسعه نیافت اما تجربه مغتنمی پیش روی کسانی که در آرزوی آشنایی ایرانیان با دانش‌های جدید و پیشرفت‌های اروپائیان در صنعت، اقتصاد، سیاست و... بوده‌اند، قرار داد.
با عطف به این تجربه در 1307 ه.ش. پروفسور دکتر محموحسابی پیشنهاد راه‌اندازی مرکزی جامع همه یا اغلب دانش‌ها را با وزیر وقت فرهنگ، دکتر علی اصغر حکمت، در میان نهاد.
در بهمن ماه سال 1312 شمسی، جلسه هیئت دولت وقت تشکیل و در آن در موضوع آبادی تهران و زیبایی و شکوه ابنیه، عمارات و کاخ‌های زیبای آن سخن به میان آمد. مرحوم فروغی که در آن روز ریاست وزراء را بر عهده داشت از یک سو و دیگر وزیران از سوی دیگر زبان به تحسین و تمجید شهر گشودند و برخی از آنان برای جلب رضایت شاه در این مقال، عنان از کف بدادند اما در این میان علی اصغر حکمت کفیل وزارت معارف بی آنکه پیشرفت‌های پایتخت را نادیده انکارد با لحنی محتاطانه چنین گفت: «البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست» ولی تنها نقص آشکار آن این است که انیورسته ندارد و حیف است که در این شهر نوین از این حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم، واپس ماند. این سخنان ارزشمند تأثیر خود را برجای نهاد و بی‌درنگ مقبول همگان افتاد از این رو آنان با تخصیص بودجه اولیه‌ای به میزان 250000 تومات به وزارت معارف اجازه دادند تا زمینی مناسب برای تأسیس دانشگاه بیابد و ساختمان آن را در اسرع وقت پدید آورد. علی اصغر حکمت بی‌درنگ دست به کار شد و جستجو برای مکان‌یابی مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیره‌دست فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود آغاز کرد. آنان پس از جستجوی بسیار در میان ابنیه، باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برگزیدند. در همین حال برخلاف امروز که یافتن زمین مناسب در شهر تهران برای ایجاد دانشگاهی عظیم تقریباً ناممکن است، در آن روزها زمین‌های فراوانی وجود داشت که صاحبان آنها نه تنها در فروش آنها امساکی نداشتند بلکه برای واگذار به چنین مؤسساتی که مسلماً سود کلانی هم به دنبال داشت، سر و دست می‌شکستند. از همین رو بود که گروهی از مالکین اراضی بهجت‌آباد با سوء استفاده‌هایی نظر وزیر مالیه وقت را جلب کرده بودند که زمین‌های آنها را برای تأسیس دانشگاه خریداری نماید. در حالی که به نظر موسیو گلدار عرصه آن زمین‌ها تنگ و موقعیت آنها سیل‌گیر بود و برای تأسیس دانشگاه به هیچ روی مناسب نبود. با این همه مرحوم داور رجحان در جلسه هیئت دولت به سختی بر خرید اراضی بهجت‌آباد پای فشرد و نظر بیشتر اعضا را جلب کرده و سرانجام دولتیان، بهجت‌آباد را برگزیدند. در هیمن حال که علی اصغر حکمت دلشکسته و نا امید ناظر ماجرا بود،رضا شاه وارد شد و پس از اطلاع از موضوع با قلدری خاص خود اوضاع را بر هم زد و گفت: «باغ جلالیه را برگزینید. بهجت‌آباد ابداً شایسته نیست عرصه آن کم و اراضی آن سیل‌گیر است. دولتیان در برابر این سخنان قاطع، زبان در کام کشیدند و احدی دم برنیاورد.
باغ جلالیه در شمال تهران آن روز ما بین قریه امیرآباد و خندق شمالی تهران قرار داشت. این باغ زیبا که پوشیده از درختان کهنسال مثمر و غیر مثمر بود، در حدود 1300 ق. در واپسین سال‌های حکومت ناصرالدین شاه قاجار به فرمان شاهزاده‌ای به نام جلال‌الدوله بنا یافته و در آن روز در مالکیت تاجری ترک به نام حاج رحیم آقای اتحادیه تبریزی بود. به هر حال باغ جلالیه از قرار متری 5 ریال و جمعاً به مبلغ 100000 تومان از این تاجر خریداری شد و موسیو گلدار به سرعت مامور تعیین حدود، نرده‌گذاری، طراحی و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد. در همین حال پانزدهم بهمن ماه 1313 ه.ش. لوح یادبود تأسیس دانشگاه با حضور مقامات دولتی در محلی که اکنون پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است در دل خاک به امانت گذاشته شد.
آغاز عملیات ساختمانی
طراحی پردیس دانشگاه را نیز همان معمار فرانسوی بر عهده گرفت. وی نخست طرح خیابان‌های اطراف و داخل دانشگاه را ارائه کرد و پس از تأیید در پانزدهم بهمن 1313، عملیات اجرایی با کاشت نهال‌های درختان سایه‌گستر و با شکوه چنار در کنار خیابان‌ها آغاز شد اکنون آن نهال‌های نحیف عمری به درازای دانشگاه یافته و آنان نیز هفتادساله شده‌اند.
تأسیس دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغرب زمین مقارن افتاده بود این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغرب زمین و علوم جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیت‌های آموزشی دانشگاه تهران، تا کنون، همواره افراد شایسته و شخصیت‌های برجسته و چهره‌های صاحب نامی در آن به تدریس یا تحصیل پرداخته‌اند که در این جا با صرف‌نظر از اسامی فعالان کنونی در عرصه‌های سیاست، اجتماع، علم و هنر، فقط به نام چند تن از درگذشتگان اشاره میشود.
استاد جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، پروفسور محمو حسابی، استاد علی لصغر دهخدا، دکتر محمد معین، مهندسی مهدی بازرگان، شهید دکتر مصطفی چمران، دکتر یدالله سحابی، شهید دکتر محمد مفتح، استاد شهید مرتضی مطهری، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر کریم ساعی، دکتر احمد حامی و...
پردیش دانشگاه تهران که از جنوب به خیابان انقلاب، از شمال به خیابان پورسینا و از شرق و غرب به ترتیب به خیابان‌های قدس و 16 آذر محدود است در سال 1313 ه.ش. در مساحتی به وسعت 21 هکتار تأسیس شد. در این مجموعه ساختمان دانشکده‌های:
هنرهای زیبا، ادبیات و علوم انسانی، علوم، فنی، حقوق و علوم سیاسی، پزشکی، دندان‌پزشکی، داروسازی و ساختمان کتابخانه مرکزی که از مهم‌ترین کتابخانه‌های کشور به شمار می‌آید و مسجد دانشگاه واقع شده است. سازمان مرکزی دانشگاه، اداره امور دانشجویی، مرکز بهداشت و درمان دانشجویان، دانشکده محیط زیست، جغرافیا و... نیز در خیابان‌های اطراف دانشگاه قرار دارند. نیز دانشکده‌های علوم اجتماعی، علوم تربیتی، کوی دانشگاه اقتصاد، الهیات و معارف اسلامی به ترتیب در امیرآباد شمالی و خیابان مطهری واقع شده‌اند. هم چنانکه شماری دیگر از دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاه تهران در بیرون از تهران در شهرهای قم، کرج، پاکدشت، ساری، چوگا و نشتارود واقع شده‌اند. در سال 1370 ه.ش. دانشکده‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی از دانشگاه تهران جدا شدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند.
مرکزیت علمی و آموزشی دانشگاه تهران و گستره و اهمیت آن موجب شده تا اطراف این دانشگاه به ویژه خیابان‌های انقلاب و 16 آذر و خیابان‌های منشعب از آنها به بازار اصلی خرید و فروس کتاب تبدیل شود، چنانکه می‌توان گفت که خیابان انقلاب از مهم‌ترین بازارهای کتاب در سراسر ایران به شمار می‌رود.
هم اکنون شمار اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران حدود 1500 و کارکنان اداری آن بالغ بر 3500 تن است. این دانشگاه از طریق آزمون سراسری در 111 رشته کارشناسی، 177 رشته کارشناسی ارشد و از طریق آزمون داخلی در 156 رشته دکتری دانشجو می‌پذیرد. ظرفیت آموزشی دانشگاه حدود 32000 دانشجو است. همچنین اکنون 340 دانشجوی خارجی در دانشگاه تهران در حال تحصیل‌اند.
مراکز آموزشی:
پردیس‌ها:
ü پردیس ابوریحان
این مجتمع در مهر 1331 با نام دانشسرای کشاورزی فعالیت خود را شروع و سپس سیر تاریخی زیر را طی نموده است:
- تغییر نام به مرکز آموزش کشاورزی در سال 1337
- تغییر نام به دانشسرای عالی سپاه دانش در مهر ماه 1345 از این برهه بود که فعالیت آموزشی در مقطع کاردانی و کارشناسی آغاز شد.
- تغییر نام به دانشگاه سپاهیان انقلاب در سال 1353
- تغییر نام به دانشگاه ابوریحان بیرونی در سال 1357. در این سال‌های این دانشگاه شامل دانشکده‌های علوم تربیتی، عمران روستایی، علوم بهسازی، ادبیات و علوم انسانی بود.
- تغییر نام به آموزشکده کشاورزی از شهریور 1362، از این تاریخ آموزشکده کشاورزی تحت پوشش دانشگاه تهران قرار گرفت و فعالیت آموزشی آن در چهار رشته فنی- کشاورزی، امور دامی، امور زراعی و حؤرف و صنایع روستایی پیگیری شد. این آموزشکده در سال 1367 به مجتمع آموزشی ابوریحان تغییر نام داد. آموزشکده کشاورزی با چهار گروه آموزشی امور دامی، امور زراعی، فنی و کشاورزی و حؤرؤف و صنایع روستایی یکی از مراکز این مجتمع است. گروه‌های آموزشی فوق در 4 گرایش کارشناسی ناپیوسته، 5 گرایش کارشناسی پیوسته و 4 گرایش کارشناسی ارشد ناپیوسته اقدام به پذیرش دانشجو می‌کند. در عین حال در نظر است تا 6 گرایش کارشناسی، 2 گرایش کارشناسی ارشد و یک گرایش دکتری به مجموع رشته‌های آموزشی این مجتمع اضافه شود.
- این مجتمع با 42 نفر عضو هیئت علمی هم اکنون به ریاست دکتر روستایی اداره میشود.
مراکز تحقیقاتی وابسته
- مرکز تحقیقات کشاورزی و عمران روستایی نشتارود
- مزرعه تحقیقات کشاورزی و دامپروری قزلاق
ü پردیس کشاورزی و منابع طبیعی
پیشینه تأسیس دانشکده کشاورزی به سال 1301 شمسی و تأسیس مدرسه فلاحت می‌رسد این مدرسه در سال 1302 شمسی با عنوان مدرسه عالی خلاقیت و صنایع روستایی به گروه‌های آموزشی ماشین‌های کشاورزی ماشین‌های کشاورزی دامپزشکی نوغان و چایکاری تقسیم شد. در سال 1313 دانشکده دانشکده دامپزشکی به این مدرسه ملحق شد و این دو تحت عنوان بنگاه‌های علمی- فلاحتی به فعالیت خود ادامه دادند.
این مرکز در نهایت در سال 1319 به دانشکده تبدیل شد و در سال 1328 به عنوان یکی از دانشکده‌های دانشگاه تهران به رسمیت شناخته شد. این دانشکده قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین دانشکده کشاورزی ایران است.
در حال حاضر نام این مجموعه پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران می‌باشد که شامل 6 دانشکده و 14 گروه آموزشی به شرح زیر است:
دانشکده منابع طبیعی
· گروه آموزشی جنگل
· گروه آموزشی شیلات و محیت زیست
· گروه آموزشی صنایع چوب
· گروه آموزشی احیا
دانشکده مهندسی آب و خاک
· گروه آموزشی خاک‌شناسی
· گروه آموزشی آبیاری
دانشکده مهندسی بیوسیستم کشاورزی
· گروه آموزشی مهندسی ماشین‌های کشاورزی
· گروه آموزشی صنایع غذایی
دانشکده باغبانی و گیاهپزشکی
· گروه آموزشی باغبانی
· گروه آموزشی گیاهپزشکی
دانشکده اقتصاد و توسعه
· گروه آموزشی اقتصاد کشاورزی
· گروه آموزشی توسعه و ترویج
پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در رشته‌های تخصصی مختلف کشاورزی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا دانشجو می‌پذیرد.
ü پردیس دانشکده‌های فنی
دانشکده فنی دانشگاه تهران با نزدیک به 70 سال قدمت، مهد مهندسی کشور و مادر دانشگاههای صنعتی ایران به شمار می‌آید. پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال 1313 ه.ش. دانشکده فنی به عنوان یکی از شش دانشکده اولیه دانشگاه، با همت و تلاش خستگی‌ناپذیر پروفسور محمود حسابی تأسیس شد و از مهر ماه همان سال 40 دانشجو در رشته‌های مهندسی راه و ساختمان، مکانیک، برق و معدن از طریق کنکور پذیرفته شدند. فعالیت این دانشکده از مهر ماه 1320 ه.ش. در محل فعلی (پردیس مرکزی دانشگاه) واقع در غرب محوطه اصلی ادامه یافت و هم اکنون با 7 گروه و 2 بخش آموزشی و گروه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی در سه فضای جداگانه به شرح زیر فعالیت می‌کند:
1- پردیس مرکزی واقع در محوطه اصلی دانشگاه، با گروه‌های آموزشی مهندسی شیمی، مهندسی عمران و دوره عمومی مهندسی.
2- پردیس شماره 2 واقع در خیابان کارگر شمالی، با گروه‌های آموزشی مهندسی برق و کامپیوتر، مهندسی مکانیک، مهندسی متالوژی و مواد، مهندسی معدن و دو بخش آموزشی مهندسی صنایع و مهندسی نقشه‌برداری و نیز گروه پژوهشی بهینه‌سازی مهندسی، مؤسسه عالی پژوهشی خودرو، سوخت و محیط زیست، مؤسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی انرژی، مؤسسه تحقیقات و کاربرد مواد معدنی و انستیتو نفت. .
3- پردیس شماره 3 واقع در شهرک کارخانه چوکا (رضوان‌شهر گیلان) که گرایش صنایع سلولزی در آن مستقر است. این دانشکده هم اکنون در 24 گرایش کارشناسی، 41 گرایش کارشناسی ارشد و 26 رشته دکتری دانشجو می‌پذیرد.
دانشکده فنی اکنون با 240 عضو هیئت علمی به ریاست دکتر محمود نیلی احمدآبادی اداره میشود.
ü پردیس هنرهای زیبا
آموزشی و پرورش نیروهای متخصص و کاردان در زمینه‌های مختلف هنری برای پاسداری از ارزش‌های فرهنگ هر جامعه امری ضروری است. بدین لحاظ دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران با درک این ضرورت و با بهرهگیری از همکاری استادان زبده به انجام این مهم همت گماشته است.
مدرسه صنایع مستظرفه که به دست کمال‌الملک احداث شده بود مقدمه تأسیس هنرکده دانشگاه تهران در سال 1319 شد که از سال 1328 دانشکده هنرهای زبیا نامیده شده است.
دانشکده هنرهای زیبا در بدو تأسیس دارای رشته‌های معماری، نقاشی و مجسمه‌سازی بود و هم اکنون دارای 6 گروه آموزشی زیر است:
شهرسازی، معماری، موسیقی، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، طراحی صنعتی
دانشکده هنرهای زیبا در توسعه و اعتلای هنر ایرانی و عرضه آن هم اینک در 12 رشته کارشناسی، 10 رشته کارشناسی ارشد و 3 رشته دکتری دانشجو می‌پذیرد.
هم اکنون این دانشکده با 96 عضو عیئت علمی به ریاست دکتر حبیبی اداره میشود.
ü پردیس قم
دانشکده‌های پردیس:
· دانشکده حقوق
· دانشکده مدیریت
· دانشکده فقه و فلسفه
ü پردیس علوم
دانشکده‌های پردیس:
· دانشکده زیست‌شناسی
· گروه بیوتکنولوژی
· دانشکده ریاضی، آمار و علوم کامپیوتر
· دانشکده زمین‌شناسی
· دانشکده شیمی
· دانشکده فیزیک
دانشکده‌ها:
ü دانشکده اقتصاد
از سال 1342 ه.ش. سه گروه آموزشی اقتصاد سیاسی، اقتصاد اجتماعی و اقتصاد پولی و مالی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی با پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی فعالیت خود را آغاز کردند، تا اینکه در آبان 1346 دانشکده اقتصاد به صورت مستقل شکل گرفت. هم اکنون 3 گروه آموزشی اقتصاد اجتماعی، اقتصاد نظری و پولی و مالی در این دانشکده فعال‌اند و در دو رشته کارشناسی، سه رشته کارشناسی ارشد و 1 رشته دکتری (5 گرایش) دانشجو می‌پذیرد.
این دانشکده اکنون با 30 عضو هیئت علمی به ریاست دکتر حسین عباسی‌نژاد اداره میشود.
ü دانشکده محیط زیست
دانشکده محیط زیست اولین و تنها دانشکده تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران است که در بهمن 1373 ش. با تغییر نام مؤسسه مطالعات محیط زیست به دانشکده محیط زیست تأسیس شد و رسمیت یافت هسته اولیه و آغازین این دانشکده در شهریور 1353 شمسی و به دنبال نهضتجهانی زیست محیطی که از کنفرانس استکهلم نشأت گرفته بود با شکل‌گیری مرکزی به نام مرکز هماهنگی مطالعات محیط زیست در دانشگاه تهران تشکیل شد هم اکنون گروه‌های آموزشی مهندسی عمران- محیط زیست، برنامه‌ریزی و مدیریت و آموزش محیط زیست و مهندسی طراحی محیط زیست در این دانشکده فعالیت دارند. گروه‌های فوق در سه گرایش کارشناسی ارشد و دو گرایش دکتری دانشجو می‌پذیرند.
همچنین ایجاد گروه آموزشی مدیریت در سوانح طبیعی در دوره کارشناسی ارشد و دوره دکتری برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست نیز در شوارای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری به تصویب رسید که در مقطع دکتری در رشته برنامه‌ریزی و مدیریت و آموزش محیط زیست اقدام به پذیرش اولین دوره دانشجو در سال 81 گردید و در گروه مدیریت در سوانح طبیعی نیز در سال تحصیلی 83- 82 اقدام به پذیرش دانشجو میشود.
همچنین ایجاد رشته علوم محیط زیست نیز در شرف تصویب است.
هدف از برپایی چنین مرکزی در نظارم آموزش عالی کشور، عدم توجه کافی به مسائل زیست محیطی، بهره‌ورزی غیر اصولی از منابع توزیع آب آشامیدنی طبیعی، رشد و مهاجرت بدون قاعده و غیر اصولی جمعیت، ورود صنایع مونثاژ بدون آگاهی از چگونگی روند صنعتی شدن کشور و خلاصه تخریب و آلودگی زیست طبیعی و انسانی در تمامی ابعاد آن است.
منابع آب‌های زیرزمینی، هوا، صدا و همچنین دفع ضایعات جامد و فاصلاب‌های صنعتی و یا اثرات سوء شهرنشینی و احداث مجتمع‌های صنعتی و کشاورزی مشکلات اکوسیستم‌های طبیعی و نیمه طبیعی، پارک‌های ملی و جنگلی، استفاده نادرست از زمین و آب غیر همگی از جمله مواردی هستند که کارشناسان محیط زیست را بر آن می‌دارند تا در زمینه‌های مختلف مدیریتی، برنامه‌ریزی، مدیریت کاهش خطرات سوانح طبیعی، مهندسی محیط زیست طراحی محیط‌های باز و پارک‌های شهری و طبیعی نقش مؤثر خود را ایفا کنند.
ü دانشکده زبان‌های خارجی
زبان برای یادگیری آنچه که ما نمی‌دانیم و انتقال آنچه دیگران درباره ما نمی‌دانند ابزاری ضروری است. تنها به کمک زبان می‌توان فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیگر را شناخت و بین حال و گذشته جوامع انسانی پل ارتباطی برقرار کرد. دستیابی به آخرین دستاوردهای علمی روز دنیا و برقراری مناسبات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و تجاری با سایر ملل بدون استفاده از زبان ممکن نیست.
دانشکده زبان‌های خارجی بر خلاف آنچه تصور میشود صرفاً مکانی برای آموزش زبان‌های خارجی نیست بلکه دانشجویان همراه با یادگیری علم زبان، به تناسب گرایش‌های مختلف با سایر علوم مرتبط با زبان از جمله ادبیات،ترجمه‌شناسی، زبان‌شناسی و آموزش زبان نیز آشنا می‌شوند. با چنین نگرشی، دانشکده زبان‌های خارجی تمام توان خویش را در جهت نیل به اهداف یاد شده به کار گرفته است.
تأسیس دانشکده زبان‌های خارجی به مرکز زبان‌های خارجی دانشکده ادبیات باز می‌گردد که از سال 1348 فعالیت خود را آغاز نمود و سرانجام در سال 1367 با عنوان دانشکده زبان‌های خارجی به رسمیت شناخته شد و به دنبال آن گروه‌های زبان آلمانی، انگلیسی، ایتالیایی، روسی و فرانسه که بعضاً از زمان تأسیس دانشگاه تهران در دانشکده ادبیات مشغول به فعالیت بودند به این دانشکده منتقل شدند. پس از گذشت سه سال از آغاز فعالیت رسمی دانشکده، زبان و ادبیات اردو و به دنبال آن زبان و ادبیات ژاپنی نیز به جمع رشته‌های قبلی پیوستند. تأسیس چندین رشته جدید از جمله زبان اسپانیایی، ترکی استانبولی، چینی، سوئدی، کره‌ای، یونانی و همچنین گسترش گرایشها و تأسیس مقاطع تحصیلی ارشد و دکترا در برنامه ده ساله توسعه دانشکده پیش‌بینی شده است.
ü دانشکده جغرافیا
بدون تردید تاریخ واقعی آموزش در علم جغرافیا با تاریخ آموزش عالی به طور کلی همزمان است ولی تشکیل گروه جغرافیا و نقطه شروع از سال 1307 در دارالمعلمین مرکزی بوده است که در سال 1297 تأسیس شده است. هر چند طبق شواهدی که در دست است می‌توان به این نکته اشاره کرد که تدریس جغرافیا در دارالفنون و به سال 1267 ه.ق. برمی‌گردد، لیکن گروه جغرافیا از اولین رشته‌هایی است که پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال 1313 براساس دیدگاه‌های موجود در طبقه‌بندی علوم در گذشته، به صورت مشترک و به نام رشته تاریخ- جغرافیا تأسیس شد و تدریس آن کماکان در دانشکده ادبیات ادامه یافت. در سال 1342 بنا به ضرورت‌های ناشی از گسترش علم جغرافیا و تخصصی شدن آن و نیز اجرای نظام جدید دانشگاهی رشته تاریخ- جغرافیا در دانشگاه تفکیک و هر یک به صورت گروهی مستقل به فعالیت پرداختند و این گروه برای اولین بار در دوره کارشناسی مستقلاً اقدام به پذیرش دانشجو نمود. از سال تحصیلی 1345-1344 گروه آموزشی جغرافیا رسماً شامل سه گروه تخصصی به شرح زیر گردید:
الف: رشته جغرافیای انسانی و اقتصادی
ب: رشته جغرافیای طبیعی
ج: رشته کارتوگرافی
سپس بنابر نیاز کشور به تعلیم و تربیت متخصصان این علم در داخل پرداخت و براساس مقررات آن روز دانشگاه ابتدا دوره دکترا در سال 1336 و آنگاه دوره کارشناسی ارشد در سال 1343 در گروه تأسیس و تا کنون به فعالیت ادامه می‌دهند.
وجود بسیاری از متخصصان علوم جغرافیا، جغرافی‌دانان و اساتید گروه‌های جغرافیای دانشگاههای ایران حاصل فعالیت این گروه در این سال‌های متمادی است.
گروه جغرافیا تا سال 1380 دارای گرایش‌های انسانی، طبیعی و کارتوگرافی بوده ولی با توجه به افزایش رشته‌ها و گرایش‌های گروه جغرافیا و در نتیجه افزایش تعداد دانشجو و نیز عدم سنخیت تکنیک‌های جغرافیا با رشته‌های علوم انسانی و گرایش آن به سمت برنامه‌ریزی محیطی و فضایی و یافتن جایگاه ویژه در بین سایر علوم و نیز قابلیت انعطاف مطالعات جغرافیایی در فراهم نمودن گرایشها و شاخه‌های تخصصی بسیار و همچنین در راستای اهداف علمی- آموزشی و گسترش علمی کشور و ایجاد فضای لازم و مطلوب در جهت توسعه امکانات پژوهشی جغرافیا، اندیشه گسترش گروه و تبدیل آن به دانشکده به وجود آمد و پس از فعالیت‌های اساتید گروه جغرافیا و کوشش‌های بی‌دریغ علاقمندان به جغرافیا و پشتیبانی بسیاری از جغرافی‌دانان کشور در سال 1380 این فکر به واقعیت پیوست و در آبان ماه 1380 ایجاد دانشکده در شورای گسترش آموزش عالی به تصویب رسید و ابلاغ آن صادر گردید.
هر چند پس از تصویب شورای گسترش آموزش عالی و انتصاب ریاست و متعاقب آن معاونین دانشکده از همان تاریخ فعالیت دانشکده آغاز گردید، ولی تشکیلات دانشکده توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در تاریخ 1381 به دانشگاه ابلاغ و دانشکده رسماً فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و اداری خود را به عنوان دانشکده جغرافیا آغاز نمود.
ü دانشکده حقوق و علوم سیاسی
دانشکده حقوق و علوم سیاسی از قدیمی‌ترین و شاید به جرأت بتوان گفت قدیمی‌ترین مرکز آموزش عالی در ایران می‌باشد.
سابقه تأسیس دانشکده به افتتاح مدرسه سیاسی در 28 آذرماه سال 1278 باز می‌گردد. میرزا حسن خان مشیرالملک (مشیرالدوله- پیرنیا) که به کوشش وی این مدرسه شکل گرفت و اولین رئیس مدرسه نیز بود، در مقدمه کتاب حقوق بین‌الملل خود اظهار می‌دارد مدرسه سیاسی و اداری برای تدریس علوم عالیه و تربیت جوانان عالم و کارآمد به جهت آتیه ادارات دولتی تحت نظارت وزیر امور خارجه به وجود آمد.
مدرسه حقوق در سال 1299 زیر نظر وزارت عالیه و مدرسه تجارت در 1304 در زوارت فوائد عامه ایجاد شد.
در سال 1305 بنا به پیشنهاد وزارت معارف، مدرسه سیاسی از وزارت امور خارجه جدا و به آن وزارتخانه منضم گشت و سال بعد (1306) مدرسه حقوق نیز ضمیمه این وزارتخانه و مدرسه سیاسی شد و در 2 مهر همان سال مدرسه جدید در محلی واقع در کوچه‌ای بین فردوسی و لاله‌زار افتتاح شد و 3 سال بعد مدریه تجارت نیز با آن ادغام شد.
در سال 1313 همزمان با افتتاح دانشگاه تهران این مجموعه تحت عنوان دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی در زمره دانشکده‌های دانشگاه تهران قرار گرفت، اما همچنان در محل سابق خود باقی ماند.
شش سال بعد، در سال 1319 پس از پایان ساختمان واقع در پردیس مرکزی دانشگاه، دانشکده به محل جدید و فعلی آن نقل مکان کرد.
دانشکده حقوق و علوم سیاسی از بدو شکل‌گیری تا کنون تغییرات و تحولات فراوانی را به خود دیده است. از جمله در سال 1333 مؤسسه علوم اداری و بازرگانی در دانشکده تشکیل و در سال 1338 مؤسسه تحقیقات اقتصادی را تشکیل داد که در آبان ماه 1346 در چارچوب دانشکده اقتصاد از دانشکده جدا و باقی‌مانده با عنوان دانشکده حقوق و علوم سیاسی تا کنون به حیات خود ادامه داده است.
این دانشکده دانشمندان، محققان و اندیشمندان برجسته‌ای را در دامن خود پرورانده است که نام آنان چون ستاره‌ای در آْمان علم، فرهنگ و ادب ایران می‌درخشد، از جمله این مشاهیر می‌توان بهنام علامه دهخدا اشاره کرد.
علامه دهخدا از اولین دانش‌آموختگان مدرسه سیاسی بوده و از سال 1299 ریاست آن را بر عهده داشت و پس از شکل‌گیری دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز ریاست دانشکده را تا سال 1320 عهده‌دار بود.
ü داشنکده ادبیات و علوم انسانی
تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی از سال 1296 یعنی سال تأسیس دارالمعلمین مرکزی آغاز میشود و در سال 1307 شمسی که دارالمعلمین عالی به دارالمعلمین مرکزی افزوده شد بر طبق اساسنامه‌ای که در 21 آذرماه 1308 به تصویب مجلس شورای ملی رسید دارالمعلمین به دو شعبه ادبی و علمی تقسیم و در 9 اسفند 1312 به دانشسرای عالی تغییر نام یافت.
در سال 1313 براساس تصویب شورای عالی فرهنگ، دو دانشکده، یکی دانشکده ادبیات و دیگری علوم تأسیس شد که چون برنامه تحصیلی آنها با دانشسرا مطابقت داشت این دو دانشکده با دانشسرا تا سال 1321 با هم به همکاری خود ادامه دادند و در آن سال دانشکده ادبیات از دانشکده علوم جدا شد اما دانشکده ادبیات و دانشسرا تا سال 1334 با یک سازمان اجرایی و آموزشی اداره می‌شد و از آن تاریخ از یکدیگر جدا و سرانجام در سال 1337 به محوطه اصلی دانشگاه تهران منتقل شد. ساختمان دانشکده ادبیات در فضایی به مساحت 18000 متر مربع و بیش از 13500 متر مربع بنا ساخته شده است.
پیش از شهریور 1320 دانشکده ادبیات 5 رشته تحصیلی زبان و ادبیات فارسی، فلسفه و علوم تربیتی، تاریخ و جغرافیا، زبان خارجی و باستان‌شناسی داشت که تعداد دانش‌آموختگان آن تا سال 1319 جمعاً 104 نفر بود و این تعداد در سال تحصیلی 46- 45 به چهارهزار و چهارصد نفر رسید.
در حال حاضر کلیه رشته‌ها در دانشکده ادبیات دارای دوره دکتری می‌باشند.
ü دانشکده مدیریت
دانشکده مدیریت تحت عنوان مؤسسه علوم اداری در سال 1333 هجری شمسی به موجب عقد قرارداد بین دانشگاه تهران و دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به منظور تربیت مدیران برای اداره سازمانهای دولتی و خصوصی، در دانشکده حقوق دانشگاه تهران تأسیس گردید و فعالیت خود را با همکاری گروهی از اساتید آمریکایی آغاز کرد. از شهریور 1336 اداره آن به متخصصات و اساتید ایرانی واگذار گردید و مؤسسه نیز به نام مؤسسه علوم اداری و بازرگانی موسوم گشت. در سال تحصیلی 44- 1343 با تصویب شورای دانشگاه و تأیید شورای مرکزی دانشگاه‌ها این مرکز علمی با تغییر نام به دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی به فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی خود ادامه داد.
دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران از سال 1343 به آموزش دانشجویان در مقطع کارشناسی، رشته‌های علوم اداری و مدیریت بازرگانی و نیز در مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های اداره امور دولتی و مدیریت بازرگانی و حسابداری اشتغال داشته است و در سال 1347 مقطع کارشناسی رشته حسابداری، در سال 55- 1354 رشته دکترای مدیریت، در سال 1362 کارشناسی رشته مدیریت صنعتی و در سال 1366 کارشناسی مدیریت بیمه به رشته‌ها و مقاطع قبلی اضافه گردید.
همچنین در سال 1367 دوره دکتری مدیریت پس از انقلاب اسلامی مجدداً بازگشایی گردید.
در تاریخ دی ماه سال 1378 بر طبق مصوبه شورای دانشگاه تهران و سپس در تیر ماه 1379، براساس مصوبه شورای گسترش آموزش عالی نام دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی به دانشکده مدیریت دانشگاه تهران تغییر یافت.
در حال حاضر نیز این دانشکده به آموزش و تربیت نیروهای متخصص در رشته‌های مدیریت بازرگانی، مدیریت صنعتی، مدیریت دولتی، مدیریت بیمه و حسابداری در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای مدیریت اشتغال دارد تا رسالت خویش را که اهتمام در جهت تربیت افراد متخصص، متعهد و ارزشمند برای کشور می‌باشد، به انجام رساند.
ü دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی
رشته تربیت بدنی در سال 1345 در دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی تحت نظارت گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی دایر گشت. این گروه در سال 1367 مستقل گشته و دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی تشکیل گردید.
ü دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی
ü دانشکده علوم اجتماعی
اولین گام‌های تأسیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به تابستان 1337 ه.ش. باز می‌گردد، یعنی زمانی که مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی به زعامت دکتر غلامحسین صدیقی و مدیریت دکتر احسان نراقی آغاز به کار کرد. اولین دوره‌های رسمی آموزش عالی علوم اجتماعی در مقطع کارشناسی ارشد در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی تشکیل شد که با پذیرش دانشجو در این مقطع فعالیت آموزشی خود را در کنار برنامه‌های تحقیقاتی و مطالعاتی شروع کرد.
دانشکده علوم اجتماعی در ابتدا، در محل سابق دانشسرای عالی واقع در میدان بهارستان قرار داشت.
در سال 1351، این دانشکده با ادغام 2 مؤسسه: مطالعات و تحقیقات اجتماعی و تحقیقات تعاون (مؤسسه تحقیقات تعاون در سال 1346 تأسیس شده است) تحت عنوان دانشکده علوم اجتماعی و تعاون به عنوان اولین دانشکده مستقل آموزش عالی علوم اجتماعی در ایران، در محل دانشسرای عالی سابق واقع در میدان بهارستان رسماً آغاز به کار کرد و از این پس در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو پذیرفت.
قبل از این تاریخ علوم اجتماعی توسط گروه آموزشی علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به دانشجویان مقطع کارشناسی تدریس می‌شد.
پس از تأسیس دانشکده مستقل گروه آموزشی علوم اجتماعی به گروه آموزشی جامعه‌شناسی تبدیل شد و سپس گروه‌های آموزشی انسان‌شناسی، جمعیت‌شناسی و تعاون به آن اضافه شد.
دانشکده علوم اجتماعی با نزدیک به 5 دهه فعالیت آموزشی و پژوهشی، در طی این سال‌ها تغییر و تحولات بسیاری را در سطوح صوری و کمی و همچنین ساختاری پذیرفته است. عمده این تحولات از نیمه دوم دهه رخ داده است. از جمله این تغییرات ساختاری، پذیرش دانشجو برای اولین بار در ایران در مقطع دکتری تخصصی رشته جامعه‌شناسی از سال 1368 می‌باشد.
لازم به ذکر است که در ادامه این روند از سال تحصیلی 76- 1375 در رشته‌های جامعه‌شناسی فرهنگی، جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی، جامعه‌شناسی توسعه و جمعیت‌شناسی در مقطع دکتری تخصصی دانشجو پذیرفته شده است.
همچنین در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به تدریج رشته‌ها و گرایش‌های متعدد دیگری ایجاد شده است. از سال 1371 نیز دانشکده علوم اجتماعی به مکان فعلی واقع در بزرگراه جلال‌آل احمد جنب دانشگاه تربیت مدرس منتقل شده است.
ü دانشکده الهیات و معارف اسلامی
دانشکده الهیات و معارف اسلامی در سال 1313 ش. در محل مدرسه عالی سپهسالار (شهید مطهری) با نام دانشکده علوم عقول و منقول با سه رشته ادبیات عرب، علوم معقول و منقول افتتاح شد. این دوره پنج سال به درازا کشید و در سال 1318 دانشکده تعطیل شد. بار دیگر فعالیت دوباره دانشکده در سال 1321 در محل فرهنگستان با دو رشته علوم معقول و منقول از سر گرفته شد و به تدریج توسعه یافت، چنانکه دو رشته دیگر به نام‌های زبان و ادبیات عرب و فرهنگ اسلامی بر آن افزوده شد. همچنین در دو رشته معقول و منقول نیز دوره دکتری دایر گردید. در سال 1344 دانشکده علوم معقول و منقول به دانشکده الهیات و معارف اسلامی تغییر نام داد.
دانشکده الهیات و معارف اسلامی هم اکنون دارای شش گروه آموزشی است. این گروه‌ها عبارتند از: علوم قرآن و حدیث، فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، ادیان و عرفان تطبیقی، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی و فقه شافعی. این گروه‌ها همگی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می‌پذیرند.
هم اکنون این دانشکده با 55 عضو هیئت علمی به ریاست دکتر سید محمدرضا امام اداره میشود. دانشجویان این دانشکده برای شناسایی و احیای بخش عظیم دانش‌های بشری که در حوزه علوم و معارف اسلامی است، آموزش می‌بینند تا امکان شناخت و شناساندن این علوم و معارف را بیابند. تربیت کارشناسان مجرب در حوزه علوم اسلامی به منظور انجام خدمات علمی در نهادهای آموزشی چون آموزش و پرورش، دایرة‌المعارف‌ها و مراکز فرهنگی، از جمله اهداف این دانشکده به شمار می‌آید.
بزرگانی چون مرحومان بدیع‌الزمان فروزانفر، دکتر محمد محمدی، سید محمدکاظم عصار، دکتر سید جلال‌الدین مجتبوی و نیز آقایان دکتر ابوالقاسم گرجی و دکتر علیرضا فیض در این دانشکده به تعلیم علوم اسلامی همت گماشته‌اند. این دانشکده همچنین مهد پرورش متفکران و صاحب‌نظرانی است که برخی از آنان به درجه رفیع شهادت نائل آمده‌اند که دکتر سید محمدحسین بهشتی، استاد مرتضی مطهری، دکتر مفتح، دکتر محمدجواد باهنر از جمله این افرادند.
ü دانشکده دامپزشکی
ابتدا در مهر 1311 مدرسه عالی بیطاری افتتاح شد. این مدرسه در سال 1316 به دانشکده دامپزشکی تغییر نام داد و از سال 1324 به دانشگاه تهران ملحق شد. ساختمان فعلی دانشکده در سال 1339 گشایش یافت.
اینک گروه‌های آموزشی زیر در این دانشکده فعالیت دارند:
پاتوبیولوژی، تغذیه و اصلاح نژاد دام، بهداشت و کنترل مواد غذایی، علوم پایه، علوم درمانگاهی، بهداشت و بیماریهای آبزیان.
گروه‌های فوق در یک گرایش کارشناسی، یک گرایش دکتری عمومی (D.V.M) و 16 گرایش دکتری تخصصی (Ph.D) دانشجو می‌پذیرند.
- این دانشکده هم اکنون با 105 عضو هیئت علمی به ریاست دکتر سید مهدی قمصری اداره میشود.
در آموزش دانشجویان دوره کارشناسی ناپیوسته علوم آزمایشگاهی و دکتری عمومی دامپزشکی همه گروه‌های فوق نقش اساسی دارند، به طوری که دانشجویان دکتری عمومی دامپزشکی در زمینه‌های مختلف پیشگیری و ریشه‌کنی و درمان بیماریهای دامی و تأمین بهداشت عمومی از طریق کنترل بهداشت مواد غذایی با منشأ امی، کنترل بیماریهای مشترک انسان و دام، توانایی‌های لازم را کسب می‌کنند.
همچنین دانشجویان دوره کارشناسی علوم آزمایشگاهی از عهده انجام آزمایش‌های بیوفیزیکی، بیوشیمیایی، هماتولوژی، آسیب‌شناسی، باکتری‌شناسی، ویروس‌شناسی، قارچ‌شناسی، انگل‌شناسی، سم‌شناسی، تجزیه مواد خوراکی (انسان و دام) و غیره بر می‌آیند.
مؤسسات و مراکز تحقیقاتی
· مؤسسه بیوشیمی و بیوفیزیک
· مؤسسه الکتروتکنیک
· مؤسسه ژئوفیزیک
· مؤسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا
· مرکز تحقیقات بین‌الملل همزیستی با کویر
· پژوهشکده تاریخ علم
· مرکز مطالعات و تحیقات زنان
· مرکز پژوهش‌های کاربردی مدیریت
